به نام خدا

موضوع: چگونگی بهبود روش تدریس مفاهیم تاریخی در پایه پنجم

محقق: معصومه مرادی

انسان از روزی که پا بر این کره خاکی نهاده است همواره در پی کسب علم و معرفت و ایجاد تغییر و تحول در محیط درون و بیرون خود بوده است. گذر از جامعه مبتنی بر کشاورزی به جامعه صنعتی و امروزه ورود به جامعه اطلاعاتی به خوبی بیانگر این تحولات بنیادین است. اما ورود به جامعه اطلاعاتی، میزان و نحوه دستیابی به دانش را چنان دستخوش تحول نموده است که عصر انفجار اطلاعات بهترین گزینه برای نام نهادن بر دورانی است که در آن به سر می بریم.

سرمایه انسانی امروزه، بزرگترین سرمایه هر کشوری است و اقتصاد کشورها در دانش، مهارتها و قابلیتهای بالقوه مردم نهفته است. به این ترتیب در سرتاسر جهان دولتها بر روی راهبردهایی به منظور افزایش دسترسی به آموزش با کیفیت بهتر، متمرکز شده اند. تصمیم گیران و سیاستگذاران نیز در پی یافتن پاسخی برای پرسشهای کلیدی و چالش انگیز برآمده اند. تعریف آموزش و پرورش با کیفیت، در اقتصاد جهانی امروز که بر دانش و اطلاعات بنا شده چیست؟ آیا آموزش و پرورش با دنیایی که شتابان در حال تغییر است هم گام پیش می رود؟ از این رو مقوله تعلیم و تربیت و یادگیری دستخوش تغییرات عمده ای شده است. میزان اهمیت و اتکا به کتاب و مواد درسی برای هر کلاس و دوره تحصیلی ، ارزیابی روشهای تعلیم و برآورد اثربخشی و میزان یادگیری و تعلیم، نقش و ارزش تکالیف و امتحانات دوره ای، نحوه رابطه معلم و شاگردی، اهمیت حضور فیزیکی اولیا و ... همگی از مواردی هستند که دستخوش تغییر شده اند به گونه ای که دیگر روشهای سنتی و کارامد و پاسخگو نیست به همین دلیل ضرورت دارد در بدنه آموزش و پرورش تحولات چشمگیری را شاهد باشم و از فرصت در اختیار داشتن الگوها آزموده و موفق جهانی بهره برداری کافی را بنمایم.

مسئله اصلی

من مدت چندین ماه است که به شهرستان سنندج انتقال یافته ام و در یکی از مدارس پسرانه ابتدایی مشغول خدمت هستم هم اکنون در پایه پنجم تدریس می کنم. روزی که درس سوم تاریخ را می خواندیم به هجرت پیامبر (ص) و اهمیت آن به عنوان مبدا تاریخ مسلمانان اشاره شد. یکی از بچه ها پرسید راستی خانم اگر پیامبر هجرت نمی کردند ما از تاریخ خارجی ها (میلادی) استفاده می کردیم؟ یکی دیگر از بچه ها پرسید هجری شمسی و هجری قمری چه فرقی با هم دارند؟ بیشتر بچه ها هم گفتند خانم ما ترتیب حکومتهاو موسس آنها را در کلاس چهارم با هم قاطی می کردیم و همین امر باعث شده که درس تاریثخ را فقط برای امتحان حفظ می کنیم و برای همین است که از تازیخ سال قبل چیزهای کمی به یاد داریم. البته من در چند جمله جواب مختصری به آنها دادم و همین امر بهانه ای برای انجام پژوهش در عمل شد.

حمع آوری اطلاعات

پس از آنکه به اهمیت موضوع پی بردم ابتدا نمرات درس تاریخ و مدنی بچه ها در سال گذشته را بررسی کردم. از معلم پایه چهارم سوالهایی درباره کتاب تاریخ و تغیرات آن پرسیدم. از بچه ها خواستم کتابهای تاریخ سال قبل را با خود به کلاس بیاورند و به صورت گروهی مانند یک کتاب داستان آن را بخوانند. مینی آزمونی به عمل آمد. با گذشت 5 ماه نمرات در سطح قابل قبولی بودند. با خودم فکر کردم که باید مطالب کتاب تاریخ آنقدر تکرار شود تا بتوانم در ذهن بچه ها مبدا تاریخ و نام حکومتها و موسس آنها را با زبانی ساده تا حدودی ماندگار نمایم.

راه حل پیشنهادی

برای حل این مشکل از حلقه تفاهم یا زنگ دایره استفاده کردم

بر اساس نظر لارنس زنگ دایره روشی دموکراتیکو سازنده برای مقابله با بسیاری از مسائلی است که بین شاگردان، معلمان، کارمندان اداریو اولیا پیش می آید. زنگ دایره باعث تقویت اعتماد به نفس، احترام قائل شدن برای دیگران، تشویق همکاری گروهی، انضباط شخصی، ایجاد ارتباط مثبت بین دانش آموزان، کمک به مهارتهای گوش دادن و تقویت ابراز عقاید و نظرات خود می گردد.

چگونگی اجرای راه حل پیشنهادی

مصمم شدم تا در کلاس فعالیت زنگ دایره به صورت متناوب و با موضوعات مختلف درس اجرا نمایم. (این روش تنها مختص به درس تاریخ نیست.) ابتدا میز و نیمکتها به صورت دایره وار چیده شد. به طوری که همه ی بچه ها یکدیگر را می دیدند و امکان گفتگو و تبادل نظر برای همه به صورت رو در رو فراهم شد.

یک تجربه: یادم هست وقتی سال دوم راهنمایی بودم یک درس تاریخ برای تدریس به من داده شد در طول هفته که مشغول آماده کردن مطلب بودم به این فکر می کردم نکند مطلبی را اشتباهی بگویم و یا قسمتی را جا بگذارم فکر می کنم این ترس باعث شد تدریس خوبی نداشته باشم حالا پس از گذشت چندین سال نخواستم همین تجربه برای دانش آموزان خودم تکرار شود.به همین دلیل زنگ دایره را مناسب ترین راه برای تدریس دانستم. کار از درس 5 به بعد شروع شد. برای ارتباط مفاهیم تاریخی از دانش آموزان خواستم درس 5 تاریخ را در خانه خوب بخوانند و با آمادگی کامل در کلاس حاضر شوند و اگر مطلبی درباره آن در خانه یافتند به کلاس بیاورند . در جلسه بعد از یک نفر داوطلب شروع کردیم. هر کس درباره مطلب خوانده شده چیزی بیان میکرد . این کار باعث می شد که هر یک از دانش آموزان به سهم خود در تدریس مشارکت داسته و اظهار نظر نمایند. مطالب درس توسط دانش آموزان به بحث گذاشته شد پاسخ سوالات و جمع بندی پایانی را انجام می دادند و اشکالات و برداشتهایی که افراد از مطلب داشتند به هم گوشزد می کردند. این کار باعث شد کلاس تاریخ فعال تر شده و درسهای دیگر را نیز شامل شود. برای تکمیل فعالیتهای تدریس بعضی وقتها به تناسب موضوع درسی، از نفر اول یک نقاشی شروع می شد. دست به دست می گشت و هرکس چیزی به آن اضافه می کرد و با چند خط ساده قسمتی ازمطلب درسی را نشان می داد. با این کار همه بچه ها در زنگ دایره فعال بودند. نقاشی ها هم اضافه می شد. بعضی وقتها هم از تصاویر آماده استفاده می کردیم.

در هنگام ارزشیابی و دوره کردن دروس خوانده شده نیز حلقه تفاهم بهترین روش بود. از یک نفر شروع می کردیم هر کس سوالی طرح می کرد و از دیگری می پرسید. گاهی روش از کی بپرسم را انجام می دادیم. (مانند مسابقه هفته در تلویزیون) بعضی وقتها هم نصف دایره برای نصف دیگر سوال می نوشتند و انها هم به صورت گروهی یا انفرادی پاسخ می دادند. بچه هایی بودند که در نوشتن سوالها از خود ابتکار نشان می دادند. مثلا حاشیه سوالها را نقاشی می کردند.یافرم سوال را عوض می کردند که اینکار هم باعث هنری بین بچه ها می شد و هم گنجینه سوالات روز به روز تکمیل تر می شد و بچه ها با انواع سوالها آشنا شدند صندوقی هم در کلاس برای بیان نظرات و فعال تر کردن زنگ دایره گذاشته شد تا با استفاده از نظرات آنها کلاس پربارتر شود. وقتی به حکومتهای ایران رسیدیم هر میز را با اسم یک حکومت نامگذاری کردیم. افرادی که در هر میز می نشستند وظیفه داشتند بیوگرافی و وقایع آن دوره را بازگو نمایند و اگر بنا به دلایلی (نظافت کلاس، خروج از زنگ دایره و ...) ترتیب قرار گرفتن میزها تغییر می کرد خود بچه ها با کمک و همفکری انها را منظم می کردند و این امر ناشی از شناخت حکومتها و ترتیب آنها بود در طول ماه جای بچه ها تغییر می کرد و باعث می شد مطالب را مرور نمایند. کم کم این نوع درس خواندن سایر دروس را در برگرفت و باعث جنب و جوش و فعالیت زیاد و نیز اتحاد و همدلی و در عین حال رقابت سالم شد.

ارزشیابی راه حل جدید (شواهد 2)

-       شور و اشتیاق بچه ها باعث شد زودتر از حد معمول کتاب تاریخ تمام شود.

-   آزمونی از مطالب خوانده شده به عمل آمد. نتایج جالبی در بر داشت به گونه ای که سوالهای تشریحی از نظرات دانش آموزان نوشته شده بود.

-       در نوبت اول از دروسی که به روش حلقه تفاهم تدریس شده بود دانش آموزان کل نمره را کسب کردند.

-       انان می توانستند مفاهیم کلیدی درس را زودتر تشخیص دهند.

-       چون مطالب زیاد تکرار می شد ماندگاری در حافظه طولانی تر بود.

نتیجه گیری

با اجرای این روش بچه ها به جواب سوالات خود رسیدند و من نیز دریافتم که برای آموزش پایدار ، مشارکت دانش آموزان اولین گزینه است و حفظ طوطی وار مطالب باعث دلزدگی و مشکل پنداشتن موضوع درسی خواهد شد. نیز دریافتم که زنگ دایره به همراه سایر تدابیر در جهت ایجاد محیطی امن و آرام بخش برای یادگیری و توسعه دوستی و همبستگی بین دانش اموزان مورد استفاده قرار می گیرد.